De kiem voor de spectaculaire internationale ontwikkeling van de stad Eindhoven tot ‘de slimste regio ter wereld’ en ‘meest innovatieve stad binnen Europa’ (*) werd meer dan honderd jaar geleden al gelegd. In 1891 om precies te zijn. Toen fabriceerde Gerard Philips zijn eerste gloeilamp in een fabriekje aan de Emmasingel, hartje Eindhoven. Philips zou ermee wereldberoemd worden. Wat begon met de gloeilamp groeide uit naar slimme lampen die je nu met je telefoon en stem in alle gewenste kleuren kunt veranderen.
Ooit was de gehele omgeving van de Emmasingel ‘only Philips’. Met bijzondere architectonische kantoorgebouwen die in honderd jaar tijd monumenten werden. De bekende Lichttoren is daarvan het meest sprekende voorbeeld.
Sinds Philips afscheid nam van de fabricage van de gloeilamp en de ‘headquarters’ verhuisde van Eindhoven naar ‘big city’ Amsterdam krijgen de voormalige kantoorgebouwen aan de Emmasingel en omgeving een heel andere functie en vooral een heel andere uitstraling. De monumentale fabrieksgebouwen van Philips worden spectaculair getransformeerd naar moderne en vooral luxe en dure woonconcepten waar vooral expats van Philips en ASML zich thuis moeten gaan voelen. Midden in het toekomstige ‘Emmasingelkwadrant’, zoals het gebied anno 2021 wordt genoemd, verrijst het Victoriapark. En dit toekomstige park, waar eens de gloeilamp van Gerard Philips voor verlichting én welvaart zorgde, krijgt een duurzame interactieve straatverlichting die bewijst dat Eindhoven heden ten dage dé stad is van design en technologie. Het project Sunseeker is een500 meter lange slinger van parapluvormige lantaarns, die dient als esthetische bewegwijzering overdag, gids in de nacht, en de verbindende route tussen het Centraal Station en de voormalige Philipswijk Strijp. Waar de zon de functie van oplader krijgt. Een project dat de vraag oproept: is het kunst? Of Is het straatverlichting? Of is het meer iets er tussenin?
De verlichting is bedacht en ontwikkeld door Studio VANTOT, een multidisciplinair bedrijf van twee jonge kunstenaars, Esther Jongsma en Sam van Gurp, dat zich bezighoudt met de toepassing van nieuwe technologieën in urban design, product design en toegepaste hedendaagse kunst. VANTOT werkt aan verschillende nationale en internationale projecten.
De afgelopen jaren heeft het bedrijf met een team van experts hard gewerkt aan de ontwikkeling van het bijzondere verlichtingsconcept. VANTOT nam in dit proces de rol op zich van projectleider en bruggenbouwer tussen de creatieve wereld en andere deelnemers, zoals de gemeente Eindhoven en de provincie Noord-Brabant, en regionale specialisten zoals bouwers, projectontwikkelaars, ingenieurs, zonnecelleveranciers en onderzoekscentra. Door deze samenwerking slaagde men erin nog betere en slimmere ontwerpen te maken die ervoor zorgen dat dynamische straatverlichting straks breder kan worden toegepast in Noord-Brabant, maar ook in de rest van Nederland en de rest van de wereld.
“In onze ontwerpen gaat technologie altijd hand in hand met creativiteit, kwaliteit en esthetiek.”
Esther Jongsma en Sam van Gurp over hun drive en ambitie om het project ‘Sunseeker’ te ontwikkelen: “Wij werken graag vooruitstrevend en eigenzinnig binnen de wereld van verlichting en geloven in dynamische toevoegingen en ingrepen in de openbare ruimte. We gebruiken de kracht van design om duurzame, slimme, tactiele en verplaatsbare verlichting te creëren waar mensen zich graag mee omringen en die een enorm potentieel heeft voor de toekomst. In onze ontwerpen gaat technologie altijd hand in hand met creativiteit, kwaliteit en esthetiek. Maar dat niet alleen: we spelen in op een vraag die nog niet bestaat.”
“Het project draagt bij aan de sfeer, beleving en leefbaarheid van de openbare ruimte.”
De ontwerpers over hun project zelf: “Sunseeker maakt een stad aantrekkelijker voor zowel inwoners als mensen van buiten de stad. We laten ze op een andere manier nadenken over duurzaamheid, nog meer dan voorheen, door straatverlichting op een niet-functionele manier zichtbaar te maken. Mensen ervaren letterlijk een alternatief: de lichte keten is dynamisch en interactief; de modules bewegen met de zon mee en reageren op passerende mensen. Dit wekt verwondering en stelt mensen in staat zich ermee te identificeren. Voor ons is technologie altijd slim en logisch geïntegreerd in het esthetische ontwerp. Dit stelt ons in staat poëzie en menselijkheid te geven aan iets technisch en bijna ongrijpbaars. Sunseeker draagt bij aan de sfeer, beleving en leefbaarheid van de openbare ruimte. Tegelijkertijd geven we de zon de rol van oplader, maken we zonnecel energie tastbaar en helpen we de energietransitie – die in 2050 een realiteit moet zijn – vooruit.”
De individuele armaturen langs de lichtketen gedragen zich net als mensen die op zoek zijn naar de zonnigste plek. De slimme modules zijn voorzien van lichtsensoren en kunnen zich als koorddansers langs de lichtketen bewegen met de stand van de zon, op zoek naar het zonnigste plekje. Ze hangen dus nooit onnodig in de schaduw van bomen, wolken of omliggende gebouwen. Tegelijkertijd beweegt de Sunseeker zich als een zonnebloem om zijn as, altijd op zoek naar de optimale positie ten opzichte van de zon. En dat levert zoveel mogelijk energie op, genoeg om ook de nacht te kunnen verlichten.
“Buurtbewoners hebben exclusief zicht op een subtiel lichtspel vanaf hun balkon of door het raam. Er is altijd wel iets aan de hand, dag en nacht.”
Als het ’s avonds donker is, voelen mensen zich veiliger in het park of op straat als de sympathieke lichtketen als gids door de nacht fungeert, als bewegwijzering dient en een visuele verbindingsroute vormt van A naar B, zoals vanuit het centrum van Eindhoven naar het voormalige Philips-stadsdeel Strijp. Sunseeker kan ’s nachts ook meebewegen en communiceren met de wandelende mensen in het park door de lichtintensiteit en kleur te veranderen. De onderkant van de ring van de verlichtingsmodule licht op als een aureool als je door het park loopt. Buurtbewoners hebben exclusief zicht op een subtiel lichtspel vanaf hun balkon of door het raam. Er is altijd wel iets aan de hand, dag en nacht.”
“Met onze verlichting maken we steden slimmer, duurzamer, veiliger en interactiever.”
De ontwerpers wijzen erop dat veel grote steden zich willen ontwikkelen tot ‘Smart Cities’, zowel in Nederland als in de rest van de wereld. “Steden zitten vol met verstopte sensoren; ze staan bij verkeerslichten en meten mensenstromen. Om de openbare ruimte slimmer te maken, gebruiken we onze kennis en komen we met ideeën die leiden tot zichtbare en tastbare oplossingen die inspelen op die behoefte. Met de door ons ontwikkelde software programmeren we verlichting met een enorm potentieel om steden slimmer, duurzamer, veiliger en leefbaarder te maken. We laten zien dat je openbare ruimtes door verlichting aantrekkelijker en op allerlei manieren interactiever kunt maken. Het kan de lichtintensiteit of kleur veranderen, het kan bewegen, geluid integreren en reageren op mensen.”
Het potentieel reikt zelfs nog verder, stellen de ontwerpers. “Sunseeker betaalt zichzelf terug. Zonnecellen produceren immers energie, licht wordt gevoed door licht. In toekomstige ‘Smart Cities’ hoef je de verlichting niet meer op het net aan te sluiten. Dat is ook slim.”
(*)
De regio Eindhoven werd in 2011 uitgeroepen tot de slimste regio ter wereld. Volgens medeoprichter Louis Zacharilla van het Intelligent Community Forum (ICF) is Eindhoven ‘een voorbeeld voor een nieuwe manier van denken over samenwerking en regionale ontwikkeling’.
Het ICF is een internationale denktank op het gebied van economie en sociale ontwikkeling, die jaarlijks een ranglijst van slimme gemeenschappen maakt.
In 2019 heeft de Europese Commissie Eindhoven beoordeeld als ‘meest innovatieve stad binnen Europa.’ Dat meldt de Europese Commissie in het rapport ‘The Cultural and Creative Cities Monitor 2019.’ De monitor is een door de Commissie ontwikkeld instrument om te onderzoeken welke steden een goede culturele en creatieve omgeving bieden. In het rapport zijn 190 steden, waarvan 90% uit Europa, vergeleken op verschillende kwaliteiten zoals culturele infrastructuur , participatie en creatieve economie. Eindhoven scoort daarmee ‘bovengemiddeld hoog.’
