Met hergebruik van materialen kun je veel energie besparen. Daarom is de ambitie van de provincie Noord-Brabant voor een circulaire economie nauw verweven met de energietransitie. Er is nog een lange weg te gaan tot een volledig CO²-neutrale, circulaire samenleving. De voormalige mengvoederfabriek in het Noord-Brabantse ’s-Hertogenbosch is getransformeerd in een laboratorium voor lokale en circulaire economie en daar wordt volop geëxperimenteerd met een zoutbatterij, die zowel het voormalige fabriekspand als vijfhonderd woningen kan verwarmen.
Hoe kun je écht circulair denken? Kirsti Pol is initiatiefnemer van de circulaire hub ‘De Mengfabriek’ in het voormalige fabriekspand. Zij stelt dat je pas echt een circulaire economie kunt creëren als je accepteert dat alles met elkaar samenhangt. Op die manier is circulair werken onlosmakelijk verbonden met energietransitie, maar ook met vervoer, infrastructuur, voeding, gezondheid en onderwijs. Volgens Pol denken mensen al snel dat het duurzaam is om een dak vol zonnepanelen te leggen, maar vergeten ze eerst te kijken naar welk materiaal al aanwezig is om te verduurzamen. Circulair verduurzamen is daarom altijd maatwerk, betoogt zij.
Oude voedersilo’s als warmteopslag
Kirsti Pol en Michael Bol transformeerden de voormalige mengvoederfabriek tot een inspirerende hotspot van circulair ondernemen. Een jaar geleden kwamen circulair werken en de energietransitie samen in de vraag hoe ze het monumentale fabriekspand beter en zuiniger zouden kunnen verwarmen.
Voor Pol is circulair werken niet het hergebruik van middelen. Zij is aanhangster van ‘Refuse, rethink, redesign-denken.’ Ze licht toe: “De silo’s van de voormalige mengvoederfabriek hebben een enorme opslagcapaciteit. Om zo’n rijksmonument te isoleren, moet je ongelofelijk veel isolatiemateriaal toevoegen. Vaak gaat het dan ook nog om isolatiemateriaal dat uiteindelijk chemisch afval wordt. En daar is niks duurzaams aan. En we willen voorkomen dat het karakter van het rijksmonument verloren gaat. We dachten: ‘kunnen we dat niet slimmer doen?’”
Overal mogelijkheden voor zout als warmtebron
Dat resulteerde in een jaar van creatief omdenken en onderzoeken. In samenwerking met onder meer onderzoeksorganisatie TNO en architect Ton Dietvorst ontwikkelden ze een zoutbatterij. Het hoogwaardige zout in de silo wordt in de zomer gedroogd. Door toevoeging van water komt warmte vrij. Op die manier kan eindeloos zomerwarmte worden opgeslagen voor verwarming in de winter.
“En toen bleek dat je met de 21 silo’s ‘De Mengfabriek’ én vijfhonderd woningen van warmte kunt voorzien.” En het gaat verder. Want Pol ziet overal mogelijkheden om zout als warmtebron in te zetten: “Als je dan gaat dóórdenken ‘verhip, we hebben ongelofelijk veel oude veevoederfabrieken, stallen, kelders, ruimte in de stad waar je dit soort zout kunt opslaan’ Dat is een eyeopener. Zout als warmtebron is dus enorm schaalbaar.”
“Dit kan in heel Brabant super revolutionair zijn, denk ik”
Hoe nu verder? De pioniers zijn geen eigenaar van het pand, maar huren het tot 2025. Met een terugverdientijd van zo’n twintig jaar zou de gemeente daarin kunnen investeren. Maar eigenlijk doet zo’n terugverdientijd er niet toe, volgens Pol. Een overheid moet volgens haar het goede voorbeeld geven en ideeën als deze kunnen uitvoeren om vervolgens de rest mee te krijgen in de circulaire energietransitie.
Pol en consorten werken veel samen met gemeente en provincie. “De provincie Noord-Brabant staat in Nederland te boek als een zeer hardwerkende provincie als het gaat om energietransitie en duurzaamheid”, zegt ze. Het plan voor de zoutbatterij in de Mengfabriek is ontstaan met steun van ‘Brabant Geeft Energie’, een initiatief van de provincie Noord-Brabant. Pol is heel blij met dit partnerschap. “Voor de verdere uitvoering van dit plan hebben we in eerste instantie steun en vertrouwen nodig”, zegt Pol. “En het vervelende is altijd als je met zo’n project een volgende stap wilt zetten, dan heb je ook financiën nodig. Als dit werkt, dan kan het in heel Brabant super revolutionair zijn, denk ik.”
Aanpassingen aan wet- en regelgeving zijn nodig
Er is meer nodig dan financiële impulsen om circulaire energietransitie op gang te krijgen. Volgens Pol lopen innovaties die binnen de circulaire economie worden uitgevonden regelmatig vast op wet- en regelgeving en oude financieringsmodellen. Overheden kunnen bij hun aanbestedingen voor bouwprojecten of een energievoorziening, bijvoorbeeld standaard kiezen voor circulaire, duurzame opties, stelt Pol.
Pol benadrukt dat we kritisch moeten zijn nu veel projecten en producten als circulair worden aangeprezen. “Zoek het uit!” waarschuwt ze. “Er zit zoveel marketing bij; klopt het nu wel allemaal wat we horen?” Vijf jaar werken in en aan de Mengfabriek laat zien dat beginnen, onderzoeken en dingen uitproberen tot echte circulaire én energiezuinige resultaten kan leiden.
Naar verwachting neemt het provinciebestuur van Noord-Brabant binnenkort een besluit over de nieuwe Uitvoeringsagenda Circulaire Economie 2021-2023 met als titel “Meerwaarde met kringlopen”. De provincie bevestigt daarin haar ambitie om in 2050 een circulaire economie te hebben. Herbruikbaarheid van producten, materialen en grondstoffen en het behoud van natuurlijke hulpbronnen zijn hierin het uitgangspunt voor de gehele Brabantse economie.
Op de foto boven dit artikel zijn de oude voedersilo’s te zien die thans dienst doen als zomerwarmteopslag.
